Douglas Stuart, modeontwerper en schrijver, groeide op in het Schotse Glasgow en woont en werkt nu in New York. Hij schreef maar liefst tien jaar aan zijn autobiografisch geïnspireerde debuutroman Shuggie Bain en won er in 2020 de Booker Prize mee. Douglas Stuart schreef Shuggie Bain als ode aan zijn moeder, die overleed toen hij zestien jaar oud was, én aan de stad Glasgow en haar inwoners.
Sneeuwwitje
Hugh ‘Shuggie’ Bain groeit op in een arbeidersmilieu in het Glasgow van de jaren ’80. Zijn moeder Agnes kampt met een zware alcoholverslaving en is suïcidaal. Ze valt steeds op de verkeerde mannen. Taxichauffeur Shug, de vader van Shuggie, ‘dropt’ het gezin in een vervallen arbeiderswoning in de mijnwerkerswijk Pithead en gaat ervandoor met een andere vrouw. Het grootste deel van het boek speelt zich af in het fictieve Pithead. De mijn is er gesloten, de meeste mannen zijn werkloos en de vrouwen uit de buurt hebben hun handen vol met de zorg voor hun kroost. Agnes voelt zich eenzaam en zoekt steeds meer troost in drank. Toch is en blijft ze een trotse vrouw en probeert ze er altijd mooi en verzorgd uit te zien als ze de vrouwen uit de buurt onder ogen moet komen.
“Agnes zag eruit als de godin van alle rozen. Haar schouders en gezicht waren rood van de zomerzon. Haar roze haarvaatjes, het gevolg van veel winters en veel drank, blonken op haar vrolijke wangen. Het leek wel of Disney haar hoogstpersoonlijk had ingekleurd en tot leven had gewekt, een vlezigere, doorrookte versie van Sneeuwwitje.”
Wisselend vertelperspectief
Douglas Stuart wisselt vaak van vertelperspectief. Er zijn heel wat kleurrijke personages die ook allemaal erg mooi uitgewerkt zijn. Begin jaren ’80 woont Agnes met haar gezin bij haar ouders Lizzie en Wullie in Sighthill, ook hun levensverhaal kreeg een plekje in het boek. De verschillende mannen die het pad van Agnes kruisen dragen elk op hun eigen manier bij aan haar finale ondergang. Haar kinderen willen haar wel helpen, maar ervaren dat ze het gevecht tegen de alcohol niet kunnen winnen. Catherine en Leek, de oudste kinderen van Agnes, geven de strijd al snel op. Catherine verhuist naar Zuid-Afrika. Leek trekt zich steeds meer terug op zijn kamer en probeert zich af te sluiten voor de problemen die het gezin teisteren. Uiteindelijk gaat ook Leek ervandoor en blijft Agnes’ jongste zoon Shuggie alleen achter met zijn moeder.
“Het werd steeds moeilijker om ’s ochtends uit bed te komen, het daglicht binnen te laten, terug te keren naar zijn lichaam in plaats van rond te blijven zweven achter zijn oogleden, waar hij vrij was. Hij kwam steeds later op de werkplaats. Leek merkte dat zijn baas het had opgegeven. Met wederzijdse desinteresse laveerden ze om elkaar heen.”
Ontluikende homoseksualiteit
Shuggie blijft steeds geloven dat hij zijn moeder beter kan maken, dat ze kan genezen van haar alcoholprobleem. Ondanks zijn jonge leeftijd voelt hij zich verantwoordelijk voor Agnes en doet hij werkelijk alles voor haar. Hij zorgt voor zijn moeder terwijl het natuurlijk omgekeerd zou moeten zijn. Shuggie Bain is anders dan de andere kinderen in zijn buurt. Hij loopt anders, praat anders, speelt met poppen en is niet geïnteresseerd in typische ‘jongensdingen’ zoals voetbal. Hij worstelt met zijn ontluikende homoseksualiteit en wordt gepest door de jongens uit de buurt, hij heeft het gevoel nergens bij te horen. In zijn puberteit verhuist hij samen met zijn moeder terug naar het centrum van Glasgow en daar ontmoet hij Leanne. Er ontstaat een bijzondere band tussen de twee tieners, voor het eerst voelt hij zich echt begrepen.
“In een poging iets mannelijks aan zichzelf te ontdekken, iets waar hij trots op kon zijn, staarde hij naar zijn zwarte krullen, zijn bijna doorschijnende bleke huid, zijn hoge jukbeenderen. Hij zag zijn eigen ogen terugkijken in de spiegel. Er was iets mis met hem. Echte jongens zagen er niet zo uit.”
Onvoorwaardelijke moederliefde
De auteur schrijft zeer toegankelijk, hij gebruikt letterlijk de taal van de straat. Zelf las ik het boek in het Nederlands en moest ik even wennen aan het vertaalde dialect. Toch passen het taalgebruik en de stijl perfect bij het verhaal en de personages. Verwacht je niet aan poëtische zinnen, mooie metaforen of lange beschouwingen, wel aan prikkelende dialogen en sterk uitgewerkte, gedetailleerde scènes. De tragische gebeurtenissen volgen elkaar in sneltempo op, waardoor het soms wat te veel wordt. Iets minder ballast had dit boek nog sterker gemaakt. Douglas Stuart slaagt er uitstekend in zware thema’s als alcoholisme en armoede op een zeer overtuigende en geloofwaardige manier tot leven te wekken. Met Shuggie Bain schreef hij een schrijnend, soms deprimerend boek, en toch zit er ook veel humor in, én vooral heel veel liefde. Dit is een intense, beklijvende roman, over de onvoorwaardelijke liefde van een zoon voor zijn moeder, die je ongetwijfeld nog lang zal bijblijven.
2021 – Nieuw Amsterdam – 445 blz. – Vertaling: Inger Limburg en Lucie van Rooijen