Jonathan Franzen (1959) is een Amerikaanse bestsellerauteur die internationaal doorbrak in 2001 met De Correcties. Negen jaar later bevestigde hij met Vrijheid zijn status als “Great American Novelist”. Franzen weet als geen ander het dagelijkse leven van een modaal Amerikaans gezin te beschrijven. De genialiteit van zijn verhalen schuilt in de alledaagsheid en de middelmatigheid van de levens die hij op papier vastlegt. Kruispunt verscheen in 2021 en is het eerste deel van een ambitieuze trilogie over de familie Hildebrandt.
Crossroads
Kruispunt neemt je mee naar het begin van de jaren ’70. De familie Hildebrandt woont in New Prospect, een voorstadje van Chicago. Het is 23 december. Vlak voor Kerstmis staat ieder gezinslid op een kruispunt. Vader Russ is hulppredikant bij een progressieve kerk. Hij is verwikkeld in een conflict met Rick Ambrose, leider van de religieuze jongerenbeweging Crossroads. Hij zoekt een uitweg uit het liefdeloze huwelijk met zijn vrouw Marion, die zonder dat hij het beseft eigenlijk met dezelfde gedachten speelt. Hun oudste zoon Clem neemt een drastisch besluit: hij breekt zijn universitaire studie en zijn relatie af om in Vietnam te gaan vechten. Dochter Becky is het populairste meisje van de klas. Net zoals haar intelligente en drugsverslaafde puberbroer Perry sluit ze zich aan bij de religieuze beweging van haar vaders rivaal Ambrose. Judson is de jongste telg van het gezin, maar speelt in dit boek slechts een bijrol.
“Ze proefde een smaak uit haar kindertijd op haar tong: de bitterheid van weten dat ze tegen zichzelf inging en dat toch niet kunnen laten.”
Gedachtestromen
In Kruispunt maak je een reis door de gedachtestromen van de gezinsleden. Franzen besteedt veel aandacht aan de ontwikkeling van zijn personages en laat je diep in hun ziel kijken. Naarmate het boek vordert maak je kennis met hun geheimen, angsten en trauma’s. Diepmenselijke gevoelens als schuld, schaamte en jaloezie staan in de schijnwerpers. Vooral de verhaallijn rond Marion is zeer sterk uitgewerkt. De manier waarop Franzen een op het eerste zicht slonzige huisvrouw weet neer te zetten als een complexe persoonlijkheid, inclusief turbulente jeugd in Californië, is fenomenaal.
“Het was aangenaam kerstweer in Santa Monica, de besneeuwde bergtoppen in de verte leken vrij boven de winternevel te zweven. Alles leek min of meer in balans. Een oostenwindje dempte de branding; het bestendige uitvloeien van de golven over het brede strand zorgde ervoor dat het ondergaan van de zon draaglijker voor haar werd, slechts een afgezwakte metafoor voor de eindigheid van het leven. De druk die ze de laatste tijd voortdurend voelde, van haar eenzaamheid en nog iets ondefinieerbaars, een anonieme angst, vond een tegenwicht in haar uiterlijke kalmte.”
Kristalheldere zinnen
Franzen schrijft heerlijk beheerst, in kristalheldere zinnen neemt hij je mee op een tijdreis door de jaren ’70. Hij raakt thema’s en gebeurtenissen aan die in die periode een belangrijke rol speelden: seksualiteit, drugs, popmuziek, de oorlog in Vietnam,…Religie en spiritualiteit vormen een belangrijk houvast in het leven van de personages. Elk op hun manier worstelen ze met belangrijke levensvragen en zoeken ze antwoorden in hun geloof, maar ook in drugs of een buitenechtelijke relatie. Enkele cruciale passages in het boek spelen zich af in Arizona, bij de Navajo-indianen. Vooral Russ voelt zich sterk aangetrokken door de eeuwenoude spirituele tradities van de indianen. Het werpt een totaal andere blik op zijn persoonlijkheid. In Kruispunt zijn de karakters opgebouwd uit verschillende lagen. Franzen geeft ze één voor één prijs.
“In de verblindende hitte was de weg toen al opgehouden een lijn te zijn die logischerwijs van de ene plek naar een andere voerde. In zijn geest was de weg uitgegroeid tot de belichaming van alles wat geen weg was: steenhellingen kokend in een kakofonie van cicaden, coniferen verzwart door de verzengende zonneschijn, schijnbaar nabije rotsformaties die onder het lopen voor hem uit leken te schuiven.”
Aangename leesroes
Met Kruispunt schreef Franzen een indrukwekkende familiesaga over de belangrijke keuzes waar mensen van vlees en bloed op een kruispunt in hun leven mee te maken krijgen. Het is een meeslepende roman over familierelaties, religie en de eeuwigdurende innerlijke strijd tussen goed en kwaad. Kruispunt is intens, soms een tikkeltje duister, maar brengt je tegelijk in een aangename leesroes. Dat is in de eerste plaats te danken aan de humor en het relativeringsvermogen van Franzen. Hij is een absolute meester in het scheppen van complexe en tegelijk doodgewone personages, en dat doet hij met heel veel geduld en mededogen. Ik ben fan!
“Het lezen van een roman was een droom die robuuster was dan andere soorten dromen. Je kon er midden op een bladzij mee stoppen om er later weer naadloos mee verder te gaan.”
2021 – Uitgeverij Prometheus – 572 blz. – Vertaling: Peter Abelsen