Cultureel psycholoog en auteur Keyvan Shahbazi vluchtte in 1983 uit Iran. In Nederland ging hij na zijn studies aan de slag als adviseur van verschillende ministers. Hij schreef ook columns voor de Volkskrant. Als cultureel psycholoog was hij verbonden aan de Politieacademie. Nu werkt hij voor de Nationale Politie en is hij lid van de Raad van Toezicht van Vluchtelingenwerk Nederland. De Amerikaan van Karadj is zijn debuutroman.
Omwenteling
In De Amerikaan van Karadj maak je kennis met Piruz Sabet. Samen met zijn broer Payam groeit hij op in een rijke, westers gezinde familie in het Iran van de jaren ’70. Zijn moeder Akram is schooldirectrice, zijn vader Mehdi heeft een eigen bedrijf. Zijn ouders maken vaak ruzie, ze zijn afstandelijk tegenover hun kinderen en erg veeleisend. Piruz droomt ervan schrijver te worden, maar zijn moeder ziet eerder een toekomst als medisch specialist voor haar oudste zoon weggelegd. Piruz heeft weinig vrienden en trekt zich steeds meer terug in zijn eigen wereld. De Iraanse revolutie van 1979 brengt een einde aan het regime van de Sjah en zorgt ook voor een omwenteling in het leven van de veertienjarige Piruz. Hij proeft voor het eerst de smaak van de vrijheid, duikt onder in de wondere wereld van de literatuur en ontdekt de geschiedenis van zijn land.
“De wereld die hij steeds verder verkende, was een heel andere dan die van zijn ouders, waar geld, status en macht de belangrijkste maatstaven waren. Zijn wereld riep bij zijn ouders gevoelens van schaamte en mislukking op. Wetende dat het niet mocht, smokkelde hij de boeken onder zijn kleren het huis binnen en las ze ‘s avonds bij het licht van een zaklamp onder de dekens.”
Vriendschap en vrijheid
Na de machtsgreep van Ayatollah Khomeini sluit Piruz zich aan bij een jongerenverzetsgroep. Samen met zijn nieuwe vrienden maakt hij lange bergwandelingen en smeedt hij wilde plannen. De jongens willen zich niet neerleggen bij de angst en het terreur van het islamitische regime van Khomeini en zoeken naar manieren om hun vrijheid te herwinnen. Het gevaar schuilt echter om elke hoek. Shahbazi schrijft beheerst en helder, zonder al te veel franjes. Toch is er ook ruimte voor literaire elementen, voor de onschuld en de fantasiewereld van een kind. Het zorgt ervoor dat het boek, ondanks de harde thema’s, toch verteerbaar blijft.
“Kameraadschap en vrijheidsdrang verbond deze groep jongens, die politiek en maatschappelijk bewust waren en de gedeelde idealen en dromen in elkaar herkenden. Het ideaal van vrijheid: om zonder angst te kunnen zeggen en schrijven wat je dacht, om zonder angst te kunnen lezen wat je wilde. De droom om te ontdekken hoe de wereld om je heen in elkaar stak, om zonder angst te kunnen zijn wie je was: iemand die zijn eigen keuzes maakte en eigen onderbouwde meningen had. Iemand die nieuwsgierig was naar de grote wereld, een wereld die je zo graag verder wilde ontdekken. Onderling heersten genegenheid, warmte en vertrouwen – een omgekeerde wereld ten opzichte van de dreigementen, intimidaties en het geweld van de fanatieke baardmannen in de de straten van het centrum van de stad.”
Perzisch sprookje
In het eerste deel van het boek ontmoet je een hele reeks personages. Gelukkig kan je steeds teruggrijpen naar de stamboom vooraan. Je maakt ook kennis met de Perzische cultuur en leert de geschiedenis van Iran beter kennen. De Amerikaan van Karadj begint als een Perzisch sprookje, maar er sluipt gaandeweg steeds meer gevaar en geweld in het verhaal. Piruz komt uiteindelijk ook in de gevangenis terecht. Daar ondervindt hij aan den lijve de gruwelijke wreedheid van het regime. De angst druipt van de bladzijden en grijpt je als lezer bij de keel.
“De openbare begrafenisceremonies voor de gesneuvelde jongeren aan het front dompelen de steden dagelijks in rouw. Vaak zijn het nog schoolgaande kinderen die de mijnenvelden van het leger van Sadam Hoessein in worden gestuurd met een plastic sleuteltje om hun nek om de hemelpoort mee te openen. Waar jongemannen in Teheran bijeenkomen, worden ze groepsgewijs vastgezet en als dienstplichtig soldaat naar het front gestuurd. Vaak gebeurt het bij de ingang van de paar bioscopen die nog open mogen zijn, daarom is iedereen op zijn hoede.”
Indrukwekkende getuigenis
Het debuut van Keyvan Shahbazi is een rauw en intens boek dat je sprakeloos achterlaat. De roman is gebaseerd op de gebeurtenissen die Shahbazi zelf meemaakte in zijn jeugd. Het is een indrukwekkende getuigenis van de folteringen en vernederingen die hij moest ondergaan, en van de dood van zijn vrienden, waar hij persoonlijk getuige van was. Daarnaast getuigt de auteur ook over vriendschap en familiebanden, over de liefdeloosheid en het geweld in zijn gezin en over hoe dit het leven van een jongeman kan tekenen. Onder de vorm van een roman geeft Shahbazi op imposante wijze weer hoe religieus fundamentalisme een samenleving kan ontwrichten. De Amerikaan van Karadj is zeer urgent en actueel, het is een verhaal dat moest verteld worden. Een beklijvende, sterke roman die heel veel lezers verdient.
2021 – Atlas Contact – 303 blz.